Nadchodzi Nowa Fala
Świt Słowian
Bardzo skąpe wzmianki w źródłach pisanych i liczniejsze od nich znaleziska archeologiczne wskazują, że początków Słowian trzeba szukać nad górnym i środkowym Dnieprem. W końcu V i wieku pierwszej połowie VI stulecia rozpoczęli swą ekspansję, osiągając dolny i środkowy Dunaj oraz dorzecze górnej i środkowej Wisły. Druga fala ich napływu w wiekach VI i VII. objęła Bałkany i dotarła do południowych i północnych Niemiec. Zabytki, które po sobie pozostawili, stanowią głównie proste naczynia gliniane (Dziedzice [55]) i niezbyt liczne przedmioty metalowe (Machnów Stary [57]). W trakcie ekspansji na nowe tereny tworzenie wyrobów artystycznych, rozwiniętego rzemiosła (Kopaniewo, Drawsko [58] czy też rozległych osad i ośrodków władzy nie jest priorytetem. Wszystko to Słowianie osiągnęli dopiero w późniejszych wiekach.
Słowiańszczyzna wschodnio– i środkowoeuropejska w VII w. w świetle źródeł archeologicznych; według M. Parczewskiego
a – kultura praska, b – kultura sukowska (VII–VIII w.), c – kultura pieńkowska, d – kultura kołoczyńska, e – kultura Bancerowszczyna-Tuszemla (o niejasnej atrybucji etnicznej), f – synkretyczne warianty kultury wczesnosłowiańskiej na terenie Rumunii, g – północna granica Bizancjum, h – ważniejsze ośrodki wczesnobizantyńskie
Na ziemiach Polski, choć w VII wieku nieliczne, a głównie datowane później (Dąbrowa [56]), pojawiają się także zabytki będące wytworem Awarów, koczowniczego ludu z głębi Azji, który poważnie zagroził Cesarstwu Bizantyńskiemu, a ostateczny cios zadał im dopiero Karol Wielki (742–814) i Bułgarzy.
Wraz z nadejściem Słowian nastała nowa era. Zupełnie odmienna. Zmienili oni całkowicie obraz Europy, a nasza wystawa kończy się z nadejściem „świtu słowiańskiego jutra”, jak wyraził się pięknie Paweł Jasienica.
Wojownik słowiański (Ein Wende) wedle fantazyjnych wyobrażeń z 1. poł. XVIII w.; rysunek Gottlieba Samuela Pristaffa; zbiory Archiwum Państwowego w Szczecinie (sygn. 1023)
Wczesnosłowiańska ceramika (typ praski) z osady w Krakowie Nowej Hucie Mogile; zbiory Muzeum Archeologicznego w Krakowie
Skarb przedmiotów brązowych i naczynie gliniane odkryte razem na osadzie wczesnosłowiańskiej w Krakowie Nowej Hucie Mogile; według E. Dąbrowskiej oraz ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie
Pierwsze opisy słowian
Z połowy V wieku pochodzą pierwsze informacje bezspornie odnoszące się do Słowian, lokalizujące ich siedziby (Kasjodor/Jordanes) oraz zwyczaje (Prokopiusz z Cezarei).
[...] od źródeł rzeki Vistuli [Wisły] na niezmierzonych przestrzeniach usadowiło się ludne plemę Wenetów, którzy [...] są nazywani Sklawenami i Antami. Sklawenowie siedzą na obszarze [...] po rzekę Danaster [Dniestr], a na północ po Visclę [Wisłę], mając błota i lasy zamiast grodów. Ziemie Antów zaś [...] ciągną się [...] od Danastru [Dniestr] do Danaper [Dniepr].
Kasjodor/Jordanes, Historia gocka, czyli scytyjska Europa, E. Zwolski (red.), Lublin 1984, 34–35, s. 96
Ludy te, to znaczy Sklaweni i Antowie, nie są rządzone przez jednego człowieka, lecz od dawna żyją w demokracji. [...] Mieszkają w nędznych chatach, w dużym oddaleniu jeden od drugiego, przy czym wszyscy często zmieniają miejsce zamieszkania. Większość idzie pieszo do walki z wrogiem, trzymając w rękach oszczepy i tarcze, natomiast nigdy nie zakładają pancerzy. [...]. Oba ludy mówią tym samym, nadzwyczaj barbarzyńskim językiem. [...] Życie prowadzą surowe i prymitywne tak jak Massageci i jak oni ustawicznie pokryci są brudem. Nie są jednak wcale ludźmi niegodziwymi ani skłonnymi do czynienia zła [...]
Prokopiusz z Cezarei, Historia wojen D. Brodka (red.), Kraków 2015, t. II, VII.14.22–30, s. 238–240
Słowianie nad Bałtykiem?
W latach 90-tych VI wieku wojska bizantyńskiego cesarza Maurycego (590–602) pojmały trzech Słowian, twierdzących, że pochodzą znad Oceanu Zachodniego. Dość często zakłada się, że chodzi tu pierwszy opis Słowian znad Bałtyku.
Nazajutrz trzej mężczyźni, Sklaweni z pochodzenia, zostali pojmani przez żołnierzy cesarza […]. Powiedzieli, że […] zamieszkują przy krańcu zachodniego Oceanu […]. Ziemia ich nie zna żelaza: stąd życie ich upływa pokojowo i spokojnie. Grają na lirach, nie wiedząc, jak grzmią trąby wojenne. […] Po tych słowach imperator, oczarowany plemieniem, przybyłych doń barbarzyńców zaszczycił gościnnością. Podziwiając wielkość ich ciał i smukłość kształtów, wysłał ich pod eskortą do Heraklei.
Teofilakt Simokatta, Historia powszechna, A. Kotłowska, Ł. Różycki (red.), Źródła do historii Bizancjum 7, Poznań 2016,VI.2., s. 284–287
